Artykuły o Radziszowie

Pejzaż artystyczny Parafii p.w. św. Wawrzyńca tworzą nie tylko wybitne pomniki sztuki, ale również pozornie drugorzędne dzieła które przetrwały w zakątkach Radziszowa i Jurczyc.

Budowle te skłaniały do pobożnych westchnień, wyrażały kult cudownych wizerunków, fundowane w związku z klęskami i zarazami. Wyrażały głownie atmosferę cierpienia, męki, zadośćuczynienie za występki, dziękczynienie.

W okresie baroku początkowo były to kolumny zwieńczone płytą, później kapliczką ,wreszcie żeliwnym krzyżem.

Około połowy XVIII w. postument przeobraża się w dość wysoki słup, na którym znajdują się płaskorzeźby świętych lub całe sceny, w zwieńczeniu pełne rzeźby lub krucyfiks, osłonięte często metalowym daszkiem. Ten ostatni typ rozpowszechnił się przede wszystkim w XIX w.

Figury często były polichromowane. Ikonograficznie odpowiadające lokalnym kultom lub imionom fundatorów. Niektórzy patronowie mieli określone zadanie, miejsce, w których ustawiono dla nich figury:

św. Florian pośrodku lub skrajach osiedli chroniąc je od ognia. W tradycyjnej kulturze ludowej deszcze w dniu św. Floriana były zapowiedzią dobrych urodzajów.

św. Jan Nepomucen strzegł mostów, pełnił pieczę nad żywiołem wody.

św. Roch, św. Rozalia, św. Sebatian, św. Walenty to patroni uważani za najlepszych obrońców przed chorobami zakaźnymi.

Przed świętem św. Rocha starano się wymłócić zboże, aby nie zabrakło go do nowych zbiorów i by przez zimę nie zniszczało. Dzień ten uważano za początek jesieni.

św. Marcin chronił oziminę przed mrozami a ludzi przed biedą.

św. Otylia strzegła zbiorów przed szczurami i szarańczą.

św. Agata i św. Barbara orędowniczki w czasie burzy chroniły przed piorunami.

W tradycji ludowej istniało przekonanie, że sól poświęcona w dniu św. Agaty wrzucona do ognia tłumi go, zwłaszcza, jeżeli ogień pochodzi od pioruna. Sól tę wrzucano tez do dołu przy kopaniu studni lub przy jej czyszczeniu, co miało zapewnić czystość wody. Wierzono też, ze wyniesiona przed dom w czasie wichury spowoduje zmianę kierunku wiatru, podobnie jak wrzucona w czasie pożaru w ogień, kierunek jego rozprzestrzeniania się.

św. Ambroży pomagał w hodowli pszczół

św. Błażej opiekun zwierząt domowych

W dniu św. Błażeja święcono jabłka, które następnie dawano do zjedzenia w razie bólu gardła.

Podobnie jak mienie powierzano opiece patronów tak też i w innych sytuacjach życiowych ludność szukała pomocy swoich orędowników.

św. Antoni był specjalistą w odszukiwaniu zagubionych rzeczy.

św. Jacek chronił przed kradzieżą a kobiety przed bezpłodnością natomiast małżeństwa najlepiej kojarzyła św. Anna.

św. Józef czuwał nad szczęściem rodzinnym i dopro-
wadzeniem do dobrej śmierci.

Pieta symbolizowała rozpacz rodziców po utracie dziecka

Chrystus frasobliwy myśl o codziennych troskach ludzkiego świata , rozpacz, zamyślenie.

Podobną rolę spełniały wizerunki Chrystusa upadającego pod krzyżem - lud podchwycił moment cierpienia, bólu i upadku, już nie Boga lecz człowieka przygniecionego ciężarem „Krzyża” traktowanego jako uosobienie codziennych trosk, ucisku, krzywd, nieszczęść.

Chrystusa nazareńskiego z charakterystycznie związanymi rękami i motywem szkaplerza zawieszonego na piersi symbolizuje niemoc wynikłą ze związania rąk niemożliwość jakiejkolwiek interwencji.

Występowały również wielofigurowe sceny Koronacji Najświętrzej Marii Panny lub Trójcy Św.

Ustalenie autorstwa dzieł sztuki ludowej zawsze natrafiało na trudności gdyż dawni twórcy - prowincjonalni i ludowi kamieniarze - przeważnie niepiśmienni wyrobów swych nie sygnowali. Niestety tylko w sporadycznych przypadkach można łączyć niektóre rzeźby z konkretnymi nazwiskami

Atmosfera wsi polskiej, malowniczych dróg i ścieżek z przydrożnymi słupami, kapliczkami, Frasobliwymi, Pietami to już niestety przeszłość. Postarajmy się dbając cenić to, co pozostało po naszych przodkach.

1. Centrum Radziszowa, ul. Jana Pawła II - kapliczka Matki Boskiej - na cokole napis „Bądź pozdrowiona Królowo Niebieska” Roku P. 1822

2. ul. Zadworze - w zwieńczeniu św. Florian - „Błażej i Anna Ściborowie Fundatorowie proszą o twoje pozdrowienia za dusze zmarłych” RP.1861
/płaskorzeźby św. Franciszka , św. Błażeja, św. Katarzyny, św. Józefa, św. Antoniego, św. Sabiny/

3. Rozdroże ul. Podlesie z ul. Siedliska - Matka Boska Różańcowa - „Matko Różańca Św. Módl się za nami. Fundatorowie Tomasz Okarmus Franciszka żona. Proszą przechodni o pozdrowienie anielskie. Za dusze zmarłe 1860r.”

4. Rozdroże ul. Podlesie z ul Modrzewiową - w zwieńczeniu Chrystus Nazareński - „Ta figura na cześć i Chwałę Boga w Trójcyś Jedynego Fundatorowie Jan i Regina Szymaskowie proszą o pozdrowienie. An. Za dusze zmarłych RP.1861”
/płaskorzeźby św. Szymona, św. eginy, św. Wawrzyńca, św. Jana, św. Piotra, św. Michała/

5. ul. Zawodzie - w zwieńczeniu Ukrzyżowanie - „Pamiątka rybołówstwa Za staraniem Jana i Michała Pająków, którzy proszą o Pobożne westchnienie do Boga R.P. 1879” / płaskorzeźby św. Anny, św. Jana, św. Wawrzyńca, św. Michała/

6. W obrębie murów kościoła - Matka Boska z Dzieciątkiem - „Święta Boża Rodzicielko módl się za nami” Fundator Szymon Kościelny 1888.
/Jest to kapliczka sygnowana (!) Wykonawcą był Zakład Kamieniarski K. Mularski - Kraków/

7. ul. Jana Pawła II w niszy obok tablicy upamiętniającej przejazd Ojca Świętego przez Radziszów rzeźba św. Jana Nepomucena

8. ul. Skawińska - w zwieńczeniu św. Florian - „Ta Pamiątka Małżonków Marcina i Tekle Zapałowiczów w roku 1882. Fundatorowie proszą przechodnich o westchnienie za dusze Zmarłych”
/płaskorzeźby św. Nepomucena, św.Marka, św. Marcina/

1. Rozdroże ul. Jana Pawła II, ul. Zadworze - żeliwny krzyż na cokole z bogatą dekoracją

2. ul Skawińska /prawa str. za boiskiem w kier. Skawiny/ - żeliwny krzyż na cokole z piaskowca. Na cokole zniszczony napis fragment „VI grudnoi fundato”

[...] ka ino spojrzyć drogom idącemu wsiowom,
wszędy dojrzy figurę tu starom tam nowom -
kazdo grubso topola,wierzba i przypłocie
wprasa świentom opatrzność znużonej tęsknocie -
Chrystuski frasowne, Matkiboski zielne,
Barbary, Floryjany i świente kościelne
któryk się wypierają wszyćkie kalendarze [...]
/Emil Zegadłowicz - fragm. Ballady o Wowrze/

1. Naprzeciw posesji Pana Michała Kościelnego - w zwieńczeniu Chrystus Narareński „Fundatorowi Szymon i Maryanna Żona i Mikołaj i Maryanna Żona Godzikowie. Proszą przechodzących o westchnienie do Boga. Za dusze zmarłych R.P. 1885”
/płaskorzeźby św. Piotra, św. Jacka, św. Michała, św. Szymona, św. Wawrzyńca, św. Maja/

2. Kapliczka murowana z sygnaturką /rozdroże, obok Izby Pamięci Rodu Hallerów/ - oleodruk z 1915 r. - napis na obrazie „M B. A.D. MCMXV Podnieś rączkę Boże Dziecię Pobłogosław Ojczyznę Miłą”. Pod oleodrukiem obraz Matki Boskiej Gidelskiej.
Interesująca XIX w. figurka polichromowana Chrystusa upadającego pod krzyżem
/fundatorami prawdopodobnie rodzina Chmielarczyków/

3. Przy skrzyżowaniu Sklep-Świetlica/na posesji Pana J. Bobuli. Zniszczony napis „Orędowniczko różańca świę ... za nami. Fundatorka Magdalena Łachman prosi o westchnienie BOGA 1884 r.”
/płaskorzeźby św.Magdaleny, św.Szymona, św. Michała, św. Kazimierza, św. Izydora, św. Anny, św. Floriana, św. Weroniki/

„w małym miasteczku żyją święci
z drewna kozikiem tak wycięci,
że im po brodach ciekną jeszcze
pachnące mirrą niebios deszcze”

Jedrzej Ożuk i żona jego Elżbieta zgorniewsziowiców Fundatorowi proszą o pozdrowienie Anielskie za dusze zmarłych. R.P. 1876
/płaskorzeźby św. Jędrzeja, św. Elżbiety, św. Franciszka, św. Wawrzyńca/

Opracowała: Haliny Wasyl